เส่อกระจาด..ไทยพวน

[Junphen Juntana]

เสาร์หนึ่ง ซึ่งมีภารกิจที่ต้องเดินทางไปบ้านหมี่ ลพบุรี วันนั้นนึกคึก หอบน้องอังกอร์ (กล้องดิจิตอลที่ตัดสินใจซื้อตอนจะเดินทางไปเที่ยวเขมรเมื่อปลายปีก่อนโน้น) ติดเป๋าตุงไปด้วย ติดไปแบบไม่คิดอะไร แต่สุดท้าย ก็กลายเป็นว่าน้องอังกอร์ได้ทำหน้าที่เป็นอุปกรณ์ที่ช่วยเก็บความทรงจำของเครือญาติได้อย่างน่าปลื้ม แถมด้วยเก็บภาพประเพณีเส่อกระจาด...ประเพณีที่เด็กภาคตะวันออกอย่างเราเพิ่งได้ยินครั้งแรกติดไม้ติดมือมาด้วย

ภาพแรกที่เก็บมาเล่านี้ เป็นการแสดงการละเล่นของเดะๆ เค้า ชื่อว่าเซิ้งกะโป๊...มันส์มากๆ ไม่น่าเชื่อว่า กะโป๊หรือกะลา จะสร้างความหนุกหนานเฮฮาได้ขนาดนี้ ถามไถ่ไปมา ได้ความว่าน้องหนูกลุ่มนี้เล่นกะโหลกกะลาจนได้ดี มีโอกาสโชว์ต่อหน้าพระพักตร์สมเด็จพระเทพฯ แถมด้วยโกอินเตอร์ ทั้งเด็กไทย (พวน) และกะลาไทย ก็เลยได้บินลัดฟ้าไปเมืองนอกเมืองนากะเค้าด้วย...ธรรมดาซะที่ไหน!

[Junphen Juntana]

รู้จักเส่อกระจาด...

จากที่ถามไถ่และใช้ google ช่วยเสริ์ช ก็ได้ความรู้เรื่องประเพณีเส่อกระจาดมานิดโหน่ย พอก๊อป เอ๊ย! เล่าสู่กันฟังได้ประมาณนี้จ้า...

คำเรียกประเพณีใส่กระจาด ในภาษาพวนซึ่งเป็นเจ้าของประเพณีจะเรียกว่า เส่อกระจาด มีการทำกันในเขตอำเภอบ้านหมี่ (ไม่แน่ใจว่าที่อื่นๆ มีรึเปล่าจ้ะ) และมักจัดขึ้นในงานเทศน์มหาชาติ กำหนดในฤดูกาลออกพรรษา คือวันข้างแรม เดือน 11 เมื่อหมู่บ้านไหนกำหนดให้มีเทศน์มหาชาติแล้ว ทางวัดจะส่งหนังสือกัณฑ์เทศน์ไปตามวัดต่างๆ เพื่อให้ส่งพระเข้ามาร่วมเทศน์ก่อนวันเทศน์ 1 วัน ซึ่งเรียกว่า วันตั้ง คือวัน “เส่อ (ใส่) กระจาด” นั่นเอง

[Junphen Juntana]

ก่อนจะถึงวันใส่กระจาดหนึ่งวัน เรียกว่า “วันต้อนสาว” คำว่า “ต้อนสาว” เป็นภาษาท้องถิ่น คือ บ้านไหนจะทำพิธีใส่กระจาด เจ้าของบ้านจะชวนลูกสาวของเพื่อนบ้านที่คุ้นเคยมาช่วยทำขนม ห่อข้าวต้ม ตำข้าวปุ้น (ขนมจีน) และช่วยกันต้อนรับแขกที่จะมาใส่กระจาด เพื่อเป็นการเปิดโอกาสให้หนุ่มสาวที่ชอบพอกันได้พบปะพูดคุยและช่วยเตรียมอาหารสำหรับเลี้ยงแขกตลอดคืน

[Junphen Juntana]

พอรุ่งขึ้นเป็นวันใส่กระจาด ชาวบ้านอื่น ๆ จะนำของ เช่น กล้วย อ้อย ส้ม ธูปเทียน หรือของอื่น ๆ มาใส่กระจาดตามบ้านของคนที่ตนรู้จัก จากนั้นเจ้าของบ้านจะนำอาหารที่เตรียมไว้มาเลี้ยงรับรองแขก เมื่อแขกกินเสร็จแล้วจะบอกลากลับ เจ้าของบ้านจะเอาข้าวต้มมัดฝากไปให้คนที่บ้าน 1 มัด เป็นของฝาก ซึ่งเรียกว่า คืนกระจาด วันให้ของเส่อกระจาดและของคืนกระจาด ตลอดจนการจัดหาอาหารคาวหวานให้รับประทาน นับเป็นความสุขทั้งผู้บริการและผู้รับบริการ แขกที่ไปใส่กระจาดจะต้องกินอาหารของเจ้าของบ้านทุกบ้านอย่างละเล็กละน้อย เพื่อไม่ให้เกิดการน้อยใจและปีต่อไปจะได้ไปตอบแทนกัน

[Junphen Juntana]

วันถัดมา เป็นวันเทศน์มหาชาติ เจ้าของบ้านจะรวมสิ่งของที่เพื่อนบ้านนำมาใส่กระจาด ทำเป็นกัณฑ์เทศน์ไปถวายพระมสงฆ์ที่วัด โดยถือว่าการทำบุญเทศน์มหาชาติ เป็นการทำบุญครั้งยิ่งใหญ่ประจำปีซึ่งทุกคนได้มีส่วนทำบุญ สร้างกุศลร่วมกัน

สรุป งานนี้ได้ทั้งสืบสานประเพณี ได้มีกิจกรรมร่วมกันในชุมชน (นึกถึงภาพหลายๆ มือที่ถือสากโขลกแป้งขนมจีนในครกเดียวกัน น่าสนุกสนานไม่เบา) ได้สืบสานศาสนาอีกต่างหาก อาจเพราะการมีประเพณีเฉพาะถิ่น เฉพาะกลุ่มที่ปฏิบัติต่อกันอย่างนี้นี่เอง ที่ทำให้ความเป็นพี่น้องและเชื้อสายยังกลมเกลียวเหนียวแน่น...น่ารักมากๆ

[Junphen Juntana]

และแล้วเรื่องเล่าสั้นๆ ก็จบลงด้วยประการฉะนี้ ที่เหลืออีกกะติ๊ด คือเก็บภาพบรรยากาศในงานเส่อกระจาดมาฝากอีกจ้า และภาพนี้คือการทำบุญกัณฑ์เทศน์นั่นเองกจ้า เค้าจะมีขบวนเคลื่อนไปรอบๆ ใครใคร่ทำบุญก็หย่อนโลดเน้อ

[Junphen Juntana]

ขบวนที่ต้องเดินกันประมาณ 3 รอบ บ้างก็หนุก บ้างก็เหนื่อย (บางคนก็รำไปด้วยเดินไปด้วย แต่ส่วนใหญ่น่าจะเขินๆ เลยเดินอย่างเดียว) เพราะคุณป้า คุณยายหลายๆ ท่านก็อายุไม่ใช่น้อย แต่ก็ไม่มีใครถอย สู้ๆ

[Junphen Juntana]

ตอนนั่งโซ้ยข้าวปุ้น มองไปรอบๆ เต๊นท์ที่นั่ง สารพันผลไม้ห้อยระย้า แปลกตาน่าดู

[Junphen Juntana]

เต๊นท์ออกลูกเป็นผลไม้ อีกซักภาพจ้า ...

[Junphen Juntana]

เด็กๆ แสดง...

[Junphen Juntana]

ผู้ใหญ่ก็ดู

[Junphen Juntana]

จากกะลา...

[Junphen Juntana]

ถูกเติมสีสันด้วยลีลา

[Junphen Juntana]

และ ที่ศาลา เสาก็ออกลูกเป็นผลไม้อีกเหมือนกัน

[Junphen Juntana]

คำเขียน + ภาพถ่าย: จันทร์เพ็ญ จันทนา
junphen@hotmail.com, khunpen@yahoo.com

จบแล้วจ้า

ขอขอบคุณ การเปิดโลกทัศน์ใหม่ ณ บ้านกล้วย บ้านทราย อ. บ้านหมี่ จ. ลพบุรีจ้า

 

[toomy]

ดีจัง ... น้องเพ็ญ Unseen เลย ล่ะ !..
พี่เก็บไว้ในรายการแล้ว วางแผนดี ๆ น่าจะมีโอกาสไป บ้างนะ

[mot]

นอกจากทุ่งดอกทานตะวันแล้ว  ยังไม่เคยไปเที่ยวลพบุรีแบบเป็นเรื่องเป็นราวเลย  ดีจังเลยครับที่ได้ฟังเรื่องใหม่ ๆ เหมือนได้ไปเที่ยวเองเลย
ว่าแต่ว่าเจ้ากะโป๊ะนี่มันมีประโยชน์มากจริง ๆ นะเนี่ย  :lol:

[Junphen Juntana]

พี่ toomy คะ

ยินดีเป็นที่ยิ่งค่า

[Junphen Juntana]

คุณ mot

ทั้งกะลา ทั้งมะพร้าว มีคุณอเนกอนันต์จริงๆ ค่ะ

เคยไปลพบุรีแถวอำเภอเมือง แล้วก็ไปงานแผ่นดินพระนารายณ์ (ใส่ชุดไทยไปตั้งแต่บางกอก น่าตลกมาก ยังกะลิเกหลงโรง...ทำไปได้)

เคยไปเที่ยวสวนสัตว์ลพบุรี ไปเยี่ยมลิงไมค์กะซูซู (สมัยไมค์ยังมีชีวิตอยู่)

เคยไปเที่ยวทุ่งทานตะวัน แบบนั่งรถไฟไป เป็นทริปของการรถไฟ สนุกมาก

จังหวัดนี้ มีเสน่ห์หยอกใครค่ะ แถมไม่ไกลกรุงเทพฯ อีกต่างหาก

[LadyBamboo]

ว๊าว น้องเพ็ญ...เจ๋งเว้ยเฮ้ยยยยยย
พี่อ่ะ...แวะเข้ามาเพราะงว่า นึกว่า เพ็ญสะกดผิด เสื่อ เป็น เส่อ
เลยจะเข้ามาแก้ไขให้ แต่ปรากฏว่า สะกดถูกแล้วตามความตั้งใจ เลยได้อ่านเรื่องดีๆ เลยอ่ะ

ประเพณีดังกล่าว คล้ายๆ บุญผะเวส หรือบุญข้าวสากหว่า แถวร้อยเอ็ดเลยเด้อสิบอกให้

เรื่องเซิ้งกะลา พี่จะบอกว่า ถ้าเพ็ญเข้าซีมะโด่งมาเร็วกกว่านี้สักปีนึง
(แฮ่ ก็คงเป็นเพื่อนกันมากกว่าเป็นรุ่นน้อง)
คงได้เห็น เซิ้งกะโป๋ หรือ เซิ้งกะลา
นำขบวนนางนพมาศของหอพักนิสิตในวันลอยกระทง
ซึ่งนางรำและนายรำ (เออ นายรำ มีไหมหว่า)
เซิ้งกันม่วนซื่นโคตรๆ ถึงขั้น กะลาแตกคามือเลยล่ะ
มันแตกตั้งแต่ไปถึงประตูทางเข้าหน้าสระน้ำแล้ว
เหลือแค่เสี้ยวกะลาไปเคาะก๊อกแก๊กๆ
หน้าลานพระรูปตอนขบวนเดินผ่านหน้าประธานค่ะ

นางรำที่ทำกะลาแตกน๊านนนนนนนนนนน เธอชื่อไผ่ศรี ค่ะ ฮา
จำได้ว่า ในขบวนมีพี่แดงคนนึงล่ะ และมีบุญเรืองอีกคนนึง
แต่นางนพมาศน่ะ พี่กอล์ฟ ครุศาสตร์
ส่วนใครแบกเสลี่ยง จำไม่ได้เหมือนกัน เหอ เหอ

[Junphen Juntana]

เสียดายจัง เกิดช้าไปหนึ่งปี ไม่งั้นต้องได้เห็นภาพงามๆ ของสาวไผ่ สาวแดง เซิ้งกะโป๊กันม่วนซื่นไปแล้วเนอะ (จะว่าไป ถึงจะมีน้องเพนกวินแล้ว เพ็ญว่าพี่ไผ่ก็ยังเซิ้งไหวอยู่นา ของแบบนี้มันอยู่ในสายเลือด)

นึกถึงพี่กอล์ฟ ครุ พี่เค้าสวยน่ารักดีเนอะ ตอนนี้ไปอยู่ไหน ทำไรน้อ... (สมัยเรียน ชอบแอบมองพี่เค้า เค้าน่ารักจริงๆ)

ขอบคุณพี่มะไผ่จ้า ที่ห่วงใยน้องซำเหมอ ว่างๆ จะไปเยือน ณ เรือนวิลล่านะเจ้าคะ

[iamfrommoon]

นึกถึงพี่กอล์ฟ ครุ พี่เค้าสวยน่ารักดีเนอะ ตอนนี้ไปอยู่ไหน ทำไรน้อ... (สมัยเรียน ชอบแอบมองพี่เค้า เค้าน่ารักจริงๆ)

Miss RCU เราน่ะเหรอจ๊ะ แต่งงานกับหนุ่มอเมริกันได้หลายปีแล้วนะ แล้วก็ย้ายไปอยู่โน่นเลยค่ะ ล่าสุดน่าจะมีน้องแล้วนะ

[too_ploenpit]

...พี่ก็ไม่เคยได้ไปเที่ยวทุ่งทานตะวันเหมือนกัน...อยากเห็นสักครั้ง  คงได้มีโอกาสไปสักวันค่ะ...
...อยากดูน้องไผ่เซื้งกะลาจัง...งานคืนสู่เหย้าปีนี้จะได้เห็นมั้ยเอ่ย...พี่ว่าเป็นโปรแกรมนึงก็ไม่เลวเหมือนกันนะ... :lol:  

[Junphen Juntana]

นึกถึงพี่กอล์ฟ ครุ พี่เค้าสวยน่ารักดีเนอะ ตอนนี้ไปอยู่ไหน ทำไรน้อ... (สมัยเรียน ชอบแอบมองพี่เค้า เค้าน่ารักจริงๆ)

Miss RCU เราน่ะเหรอจ๊ะ แต่งงานกับหนุ่มอเมริกันได้หลายปีแล้วนะ แล้วก็ย้ายไปอยู่โน่นเลยค่ะ ล่าสุดน่าจะมีน้องแล้วนะ

พี่ปุ๊กขา...

รวดเร็วปานวาสิฏฐีสาว และมีข้อมูลข่าวแน่นปึ้กจริงๆ สรุปว่า พี่กอล์ฟของเราตอนนี้ไปเป็นสะใภ้มะกันแล้วนั่นเอง นับว่าเสียดุลย์ ฉะนั้น พี่ปุ๊ก ต้องทำให้เกิดความสมดุลย์แล้วล่ะค่ะ :)

[Junphen Juntana]

พี่ตู่คะ

น่าสนใจมากๆ ค่ะ เรามาร่วมลุ้น ให้พี่ไผ่ฟื้นพละกำลัง เซิ้งกะโป๊ให้มันส์สุดๆ กันดีก่าค่ะ เย้ๆ