อาสาฬหบูชา วันกำเนิดพระรัตนตรัย
วันศุกร์ ที่ 15 กรกฎาคม 2554 เวลา 0:00 น
โบราณเรียกวันนี้ว่า “วันพระใหญ่ เดือน 8” ทางการเรียกว่าวันอาสาฬหบูชา อ่านว่า วัน-อา-สาน-หะ-บูชา แปลว่าการบูชาในเดือน 8
บูชาอะไร ตอบว่าบูชาพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ เพื่อรำลึกถึงเหตุการณ์สำคัญ ภายหลังที่พระพุทธเจ้าตรัสรู้ใหม่ ๆ ใต้ต้นโพธิ์ในคืนวันเพ็ญเดือน 6 ณ ตำบลอุรุเวลาเสนานิคม ใกล้แม่น้ำเนรัญชรา แคว้นมคธ (บัดนี้คือจังหวัดคยา รัฐพิหาร) เมื่อทรงทบทวนญาณและองค์ธรรมแห่งการตรัสรู้ได้ราวเดือนเศษแล้วจึงทรงปรารภที่จะเสด็จไปโปรดปัญจวัคคีย์ ณ ป่าอิสิปตนมฤคทายวัน ใกล้เมืองพาราณสี แคว้นกาสี (บัดนี้คือรัฐอุตตรประเทศ)
ระยะทางจากที่ตรัสรู้ไปป่าอิสิปตนมฤคทายวันไกลประมาณ 200 กิโลเมตร ต้องข้ามแม่น้ำยมุนา และข้ามพรมแดนกั้นแคว้นมคธกับแคว้นกาสี ชื่อป่าที่ปัญจวัคคีย์หรือนักบวชทั้ง 5 หลบหนีไปบำเพ็ญเพียรอยู่นั้นแปลว่า “สวนกวางอันเป็นที่ชุมนุมของฤๅษีชีไพร” เพราะนักบวชทั้งหลายชอบไปชุมนุม อวดวิชาประลองฤทธิ์กันที่นั่น
ว่ากันว่าที่พระพุทธเจ้าต้องไปโปรดนักบวชทั้ง 5 เพราะต้องการตอบแทนคุณที่ได้อุปัฏฐากกันมาประการหนึ่ง ต้องการพยานว่าบัดนี้ได้ทรงรู้ธรรมแล้วประการหนึ่ง และเพื่อจะได้นักบวชทั้ง 5 มาเป็นนักบวชช่วยเผยแผ่พระธรรมคำสอนอีกประการหนึ่ง
จุดที่พระพุทธเจ้าได้พบนักบวชทั้ง 5 นั้น อีกราว 300 ปีต่อมาพระเจ้าอโศกได้สร้างเจดีย์ครอบไว้เรียกว่า “เจาคัณฑีสถูป” นักบวชทั้ง 5 ไม่เลื่อมใสกลับผละหนีไปจนพระพุทธเจ้าทรงตามไปทันและให้นั่งลงสดับธรรม จุดนั้น ต่อมาพระเจ้าอโศกให้สร้างเจดีย์ใหญ่ครอบไว้เรียกว่า “ธัมเมกขสถูป”
จุดนั้นเองในวันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 สองเดือนหลังตรัสรู้ คือสถานที่แสดงปฐมเทศนาว่าด้วยอริยสัจ ตรัสแสดงธรรมจักกัปปวัตนสูตร จนโกณฑัญญะนักบวชผู้มีอาวุโสสูงสุดเกิดดวงตาเห็นธรรม ขอบวชเป็นพระสงฆ์รูปแรกในพระพุทธศาสนา ส่วนนักบวชอีก 4 รูปได้ขอบวชในเวลาต่อมา
สถานที่นั้นบัดนี้เรียกว่าสารนาถ อยู่ห่างจากเมืองพาราณสีราว 10 กิโลเมตรเป็นป่าโล่งกว้างขนาดสวนจตุจักรเป็นหนึ่งในสังเวชนียสถาน 4 ตำบลที่พระพุทธเจ้าตรัสว่าควรไปดูเพื่อให้เกิดความสลดสังเวชในการเกิดขึ้น ตั้งอยู่ และดับไปของสิ่งทั้งปวงใครไปที่นั่นต้องหาเวลานั่งสวดธรรมจักรให้ได้ แล้วเดินเวียนเทียนรอบสถูป ทำสมาธิ ทำจิตทำใจว่ามานั่งฟังพระผู้มีพระภาคเจ้าประทับอยู่ตรงสถูปนั้นแสดงธรรม
ในบรรดาสังเวชนียสถาน 4 แห่ง ผมชอบที่ตรงนี้ที่สุด คงเพราะกว้างขวาง ร่มรื่น ผู้คนหมอบกราบ นั่งสมาธิหรือสวดมนต์ตามภาษาของตนหน้าพระมหาสถูปองค์ใหญ่ขนาดน้อง ๆ พระปฐมเจดีย์เต็มไปหมด ให้ความรู้สึกเหมือนกำลังเข้าเฝ้าพระพุทธเจ้า ไม่ต้องหลบมุมยักเยื้องเหมือนที่พุทธคยา ไม่ร้อนแดดเหมือนที่ลุมพินี
เสร็จแล้วอย่าลืมเดินข้ามถนนไปชมพิพิธภัณฑ์สารนาถ ในนั้นมีพระพุทธรูปหินทรายงาม ๆ อายุร่วม 2,000 ปีหลายองค์ มีเสาหินพระเจ้าอโศกที่สมบูรณ์ ของส่วนใหญ่ขุดได้จากบริเวณนี้เหมือนจะยืนยันว่าสารนาถเป็นดินแดนแห่งพระพุทธศาสนาโดยไม่ต้องสงสัย
เราไม่เคยให้ความสำคัญแก่วันขึ้น 15 ค่ำ เดือน 8 มาก่อน จนเมื่อเร็ว ๆ นี้ท่านเจ้าคุณ พระธรรมโกศาจารย์ (ชอบ) ราชบัณฑิต วัดราษฎร์บำรุง ชลบุรี เสนอให้รัฐบาลประกาศเป็นวันสำคัญทางพุทธศาสนาเพราะเป็นวันที่พระรัตนตรัยเกิดขึ้นครบทั้งพระพุทธ พระธรรม พระสงฆ์ รุ่งขึ้นก็เป็นวันเข้าพรรษาพอดี
วันอย่างนี้ควรไปวัดเวียนเทียนฟังธรรม สวดธรรมจักรร่วมกัน และปรารภถึงทุกข์ เหตุแห่งทุกข์ การดับทุกข์ และวิธีดับทุกข์
วันสองวันนี้หยุดวิ่งเต้นตั้งรัฐบาล หยุดแบ่งโควตารัฐมนตรี แบ่งกระทรวงสักพักก็ได้ พระท่านว่าตัณหาทำให้เกิดทุกข์ แต่ตัณหามิได้มีแค่กามตัณหา หากรวมถึงภวตัณหาคือความอยากได้ อยากมี อยากเป็นนายกฯ เป็นรัฐมนตรี และวิภวตัณหาคือความไม่อยากได้ ไม่อยากมี ไม่อยากเป็นฝ่ายค้านด้วยนะโยม.
ดร.วิษณุ เครืองาม
wis.k@hotmail.com